Kinh nghiệm tính chỉ số giá sản xuất theo công thức Chained Laspeyers ở một số nước

Trong xu hướng hội nhập thống kê quốc tế, phương pháp luận các chỉ tiêu thống kê nói chung và chỉ số giá sản xuất (PPI) nói riêng ở Việt Nam cần luôn được cập nhật và hoàn thiện, để thông tin thống kê đảm bảo các tiêu chí chất lượng, như: Tính so sánh; tính kịp thời; tính phù hợp; tính chính xác… Nhằm nâng cao chất lượng thông tin PPI, việc cập nhật thường xuyên hơn quyền số tính PPI sẽ phản ánh tương đối đầy đủ sự thay đổi về quy mô và cơ cấu giá trị sản xuất (GO) của các ngành sản xuất sản phẩm vật chất và sản phẩm dịch vụ, đồng thời trong quyền số tính PPI sẽ cập nhật GO các ngành sản phẩm mới xuất hiện trên thị trường cũng như loại bỏ GO sản phẩm không tồn tại trên thị trường do chuyển đổi hoạt động sản xuất. Bài viết này giới thiệu kinh nghiệm tính PPI theo công thức Chained Laspeyers ở Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ, Croatia, Áo và Na Uy.

1. Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ

a. Phương pháp tính PPI: Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ tính PPI theo công thức Chained Laspeyers thực hiện từ năm 2003. PPI tính bằng cách sử dụng quyền số sản phẩm của doanh nghiệp, công thức chung tính PPI như sau:

- Công thức tổng hợp PPI: Cấp cơ sở PPI áp dụng công thức bình quân cộng (công thức Carli); PPI cấp tổng hợp áp dụng công thức Laspeyers. Nối chuỗi PPI áp dụng công thức Chained Laspeyers như sau:

* Quy trình tính PPI theo công thức Chained Laspeyers với quyền số cập nhật hàng năm, độ trễ (t - 2) gồm các bước như sau:

+ Bước 1. Tính giá bình quân tháng các sản phẩm của doanh nghiệp và tính CSG cấp cơ sở theo công thức bình quân cộng giản đơn (công thức Carli).
+ Bước 2. Tính CSG sản phẩm cấp 6 theo phương pháp bình quân cộng gia quyền.
+ Bước 3. Tính CSG chung sản phẩm cấp 6 của doanh nghiệp.

+ Bước 4. Tính CSG cấp tổng hợp.
+ Bước 5. Nối chuỗi CSG cấp tổng hợp theo công thức Chained Laspeyers.

b. Tháng nối chuỗi: Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ sử dụng tháng 12 năm (t - 1) làm tháng nối chuỗi.

c. Quyền số: Quyền số tính PPI là dữ liệu của năm (t - 2) và được cập nhật vào năm (t - 1) cùng năm với năm gốc.

Hàng năm Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ kỳ cập nhật quyền số tính PPI từ cơ sở dữ liệu hệ thống tài khoản quốc gia, hồ sơ hành chính và dữ liệu thống kê khác. Dựa vào cơ sở dữ liệu sản xuất sản phẩm và quyền số các ngành sản phẩm của doanh nghiệp, xác định danh mục sản phẩm mới sản xuất của doanh nghiệp và cập nhật vào danh mục sản phẩm thu thập thông tin tính PPI.

d. Nguồn thông tin biên soạn quyền số: Nguồn thông tin biên soạn quyền số từ hệ thống tài khoản quốc gia (sử dụng doanh thu bán hàng của nhà sản xuất), mức độ chi tiết của quyền số phụ thuộc vào mức độ chi tiết PPI tài khoản quốc gia sử dụng, hiện tại là nhóm sản phẩm cấp 3 của CPA.

e. Năm biên soạn quyền số: Biên soạn quyền số năm tham chiếu (t - 2) và quyền số được cập nhật vào tháng 12 năm (t - 1).

Tóm lại: thời gian thực hiện cập nhật danh mục, quyền số và tổng hợp PPI nối chuỗi của Thổ Nhĩ kỳ như sau:

Một là, hàng năm cập nhật danh mục sản phẩm (tháng 10 đến tháng 12): Chọn sản phẩm doanh thu lớn và chọn đơn vị điều tra từ dữ liệu các ngành sản xuất năm (t - 2) để tính toán, trước khi quyết định phạm vi điều tra cũng như loại bỏ các sản phẩm không phổ biến, tồn tại trên thị trường và loại bỏ đơn vị sản xuất sản phẩm trong dàn mẫu điều tra giá sản xuất.

Hai là, Cập nhật quyền số hàng năm (tháng 1): Tổng hợp thông tin, biên soạn quyền số cho các cấp độ tổng hợp, nguồn thông tin từ tài khoản quốc gia, hồ sơ hành chính và các nguồn khác cùng với cập nhật rổ hàng hóa đại diện tính PPI.

Ba là, Xây dựng quyền số mới và rổ hàng mới (tháng 1).

Bốn là, Tổng hợp PPI nối chuỗi (tất cả các tháng).

2. Cơ quan Thống kê Croatia

a. Phương pháp tính PPI: Cơ quan Thống kê Croatia tính PPI theo công thức Chained Laspeyres với quyền số cập nhật hàng năm, thực hiện từ năm 1998. Thời kỳ gốc là tháng 12 năm trước (t-1) và đây là tháng nối chuỗi.

b. Tháng nối chuỗi: Croatia sử dụng một tháng nối chuỗi PPI và tháng 12 năm trước (t - 1) là tháng nối chuỗi.

c. Quyền số: Tính PPI với quyền số là dữ liệu của năm (t - 2) được cập nhật thường xuyên và tham chiếu năm (t - 1) cùng với năm gốc hay năm cơ sở.

d. Nguồn thông tin biên soạn quyền số: Là doanh thu bán sản phẩm của doanh nghiệp, từ kết quả điều tra Prodcom1 hàng năm.

e. Cấp độ nối chuỗi: Nối chuỗi PPI được thực hiện ở cấp độ tổng hợp, từ cấp sản phẩm 10 chữ số theo danh mục sản phẩm quốc gia trong kết quả điều tra Prodcom đến PPI chung.

f. Tính toán CSG cấp cơ sở: Croatia tính CSG cấp cơ sở đối với từng sản phẩm đại diện và được tính từ giá của từng sản phẩm, bằng (=) giá của sản phẩm tháng hiện tại, chia (:) giá của sản phẩm (tương ứng) của thời kỳ gốc (giá tháng 12 năm trước).

g. Tính toán CSG cấp tổng hợp: Croatia tính CSG cấp tổng hợp từ CSG của từng nhóm sản phẩm và tính bằng phương pháp bình quân cộng gia quyền từ các CSG nhóm sản phẩm theo công thức Laspeyres biến đổi:

Công thức:

e. Năm biên soạn quyền số: năm tham chiếu biên soạn quyền số là (t - 2) và quyền số được cập nhật vào tháng 12 năm (t - 1).

Tóm lại: Thời gian cập nhật danh mục, quyền số và tổng hợp PPI nối chuỗi của Croatia như sau: (1) Croatia sử dụng kết quả điều tra doanh nghiệp làm dàn chọn mẫu, cụ thể: Các doanh nghiệp từ 10 lao động trở lên được chọn mẫu và chọn các doanh nghiệp chiếm 95% sản lượng bán ra trên thị trường trong nước và ngoài nước. (2) Chọn mẫu doanh nghiệp căn cứ theo tỷ trọng GO sản phẩm của doanh nghiệp chiếm trong tổng GO các sản phẩm được lựa chọn, riêng biệt cho thị trường trong nước và thị trường ngoài nước, quy trình thực hiện là:
- Bước 1: Cập nhật dàn mẫu điều tra giá các mặt hàng và doanh nghiệp sản xuất sản phẩm mới và loại bỏ doanh nghiệp sản xuất sản phẩm cũ không phổ biến trên thị trường (tháng 11 đến tháng 12).

- Bước 2: Xác định thông số kỹ thuật sản phẩm mới bằng cách liên hệ trực tiếp với doanh nghiệp qua điện thoại hoặc e-mail (từ ngày 15/12 đến 15/1).

- Bước 3: Cập nhật quyền số bằng cách kết hợp thông tin từ kết quả điều tra Prodcom, để cập nhật sản phẩm mới vào danh mục mặt hàng đại diện tính PPI (tháng 12 đến tháng 1).

- Bước 4: Tải phần mềm cơ sở dữ liệu PPI (quyền số và danh mục sản phẩm mới cập nhật), cài đặt phần mềm để thu thập dữ liệu thường xuyên (điều tra giá sản xuất), xử lý, xác nhận, tính toán, phổ biến (tháng 1).

- Bước 5: Mở trang web chuyên dụng để thu thập dữ liệu giá sản xuất mới (sau khi quyền số và danh mục sản phẩm mới được cập nhật) (ngày 16/1 hàng năm).

- Bước 6: Thu thập dữ liệu trên trang web chuyên dụng, xác thực, xử lý và tính toán PPI nối chuỗi (từ 15/1 đến 8/2).

- Bước 7: Phân tích PPI nối chuỗi, chuẩn bị xuất bản và phổ biến cho người dùng tin quốc gia và Eurostat.

3. Cơ quan Thống kê Áo

a. Phương pháp tính PPI: Cơ quan Thống kê Áo tính PPI áp dụng công thức Chained Laspeyres và PPI phải đáp ứng các yêu cầu sau:

- Tổng hợp các CSG cho tất cả các cấp độ NACE (4 chữ số, 3 chữ số, 2 chữ số, CSG chung), bất kể sản xuất sản phẩm là đặc trưng hay không đặc trưng. Tổng hợp các CSG cho tất cả các cấp độ NACE và tất cả các cấp độ CPA. Tổng hợp các CSG thị trường trong nước và ngoài nước (xuất khẩu).

GO thu thập từ kết quả điều tra Prodcom năm (t - 1) được sử dụng làm quyền số và quyền số chi tiết đến cấp mặt hàng CPA (cấp độ 6 chữ số trở lên) đối với thị trường trong nước và ngoài nước (dữ liệu Ngoại thương).

b. Tháng nối chuỗi: Sử dụng tháng 12 năm trước (t - 1) là tháng nối chuỗi.

c. Nguồn thông tin biên soạn quyền số: Nguồn dữ liệu có sẵn từ điều tra thống kê năm (t - 1) đối với CSG nhóm sản phẩm cấp 6. Nguồn dữ liệu từ tài khoản quốc gia năm (t - 3) đối với biên soạn quyền số tính CSG cấp 4; 3; 2; 1 và PPI chung.

d. Cấp độ nối chuỗi: Tính PPI nối chuỗi từ nhóm sản phẩm (CPA) cấp 6 trở lên đến PPI chung và tính PPI thị trường trong nước và PPI ngoài nước (xuất, nhập khẩu).

e. Tính toán CSG cấp cơ sở:

          Bước 1. Tính CSG cá thể, bằng (=) giá sản phẩm kỳ hiện tại, chia (:) giá sản phẩm kỳ gốc.
          Bước 2. Tính CSG nhóm sản phẩm, bằng (=) bình quân nhân CSG các sản phẩm trong cùng nhóm (giả định các sản phẩm đều phát triển như nhau).
 

f. Tính toán CSG cấp tổng hợp: Cơ quan Thống kê Áo áp dụng công thức Chained Laspeyers tính toán PPI ở cấp sản phẩm có quyền số (từ cấp 6 đến PPI chung).

g. Năm biên soạn quyền số: dựa trên nguồn dữ liệu có sẵn cập nhật quyền số, từ dữ liệu điều tra năm (t - 1) đối với nhóm CSG cấp 6 số CPA và quyền số cập nhật từ tài khoản quốc gia năm (t - 3) đối với nhóm CSG cấp 4 số NACE và nhóm cấp cao hơn NACE (cấp 3 đến PPI chung).

Tóm tắt thời gian cập nhật danh mục, quyền số và tổng hợp PPI nối chuỗi của Cơ quan Thống kê Áo như sau:

Bước 1. Hằng năm cập nhật giỏ hàng hóa, chọn các sản phẩm mới có doanh thu cao và các đơn vị điều tra từ kết quả điều tra doanh nghiệp năm (t - 1) và loại bỏ các sản phẩm không tồn tại hoặc không phổ biến trên thị trường, cập nhật đơn vị điều tra giá sản xuất trong dàn mẫu (tháng 11 đến tháng 12).

Bước 2. Hằng năm cập nhật quyền số (tháng 1): kết hợp thông tin về quyền số từ tài khoản quốc gia và kết quả điều tra doanh nghiệp với giỏ hàng hóa được cập nhật (tháng 1).

Bước 3. Nối chuỗi PPI (tất cả các tháng).

4. Cơ quan Thống kê Na Uy

a. Phương pháp tính PPI: Cơ quan Thống kê Na Uy tính PPI theo công thức Chained Laspeyres, quyền số được cập nhật hàng năm, thực hiện từ năm 2001. Cập nhật quyền số được thực hiện vì tính linh hoạt trong cập nhật hàng hóa đại diện mới xuất hiện trên thị trường và cập nhật đơn vị điều tra sản xuất sản phẩm mới.

b. Tháng nối chuỗi: nối chuỗi PPI được xác định bằng cách sử dụng một tháng “overlap”. Tháng nối chuỗi là tháng 12 năm (t - 1).

c. Quyền số: là dữ liệu năm (t - 3) và quyền số được cập nhật vào năm (t - 1), cùng năm với năm gốc hay năm cơ sở.

d. Cấp độ nối chuỗi: Nối chuỗi được thực hiện ở cấp tổng hợp PPI, đối với CPA nối chuỗi là 6 chữ số trở lên và cấp độ thứ 3 trở lên theo phân ngành kinh tế. PPI gồm: PPI thị trường nội địa (PPI trong nước) và CSG xuất khẩu.

e. Tính toán PPI cấp cơ sở: Cơ quan Thống kê Na Uy tính PPI cấp cơ sở được thực hiện theo hệ thống - HS, PPI cấp cơ sở tính toán cho các sản phẩm trong hệ thống HS và giá bình quân sản phẩm thuộc hệ thống HS được tính theo phương pháp bình quân nhân, những thay đổi về giá sản phẩm được điều chỉnh dựa trên thay đổi về chất lượng sản phẩm trước khi tính toán CSG cá thể.

f. Tính toán PPI cấp tổng hợp: hàng năm tính các CSG cá thể được liên kết với CPA (ngành sản phẩm) tương ứng để tính toán PPI cấp tổng hợp. PPI cấp tổng hợp theo ngành sản phẩm được tính toán bằng phương pháp bình quân cộng gia quyền đối với các CSG cá thể trong hệ thống HS với quyền số, từ CSG theo cấu trúc phân cấp của ISIC và các nhóm ngành chính, tổng hợp PPI chung.

g. Nguồn thông tin biên soạn quyền số: nguồn thông tin biên soạn quyền số là dữ liệu từ tài khoản quốc gia (GO và giá trị xuất khẩu) năm (t - 3) và được cập nhật vào năm (t - 1).

Tóm tắt các bước thực hiện như sau: (1). Tính toán các CSG chính từ CPA đến HS; (2) Cập nhật đến năm (t - 1) theo các nhóm chính; (3) Tính toán quyền số cho mọi cấp độ trong danh mục tổng hợp.

Như vậy: Kinh nghiệm tính PPI theo công thức Chained Laspeyres của Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ, Croatia, Áo và Na Uy được thực hiện theo các bước cơ bản sau:

• Cơ quan Thống kê Thổ Nhĩ Kỳ, thực hiện 4 bước, gồm: (i) Cập nhật danh mục sản phẩm hàng năm; (ii) Cập nhật quyền số hàng năm; (iii) Xây dựng quyền số mới và rổ hàng mới; (iv) Tổng hợp PPI và nối chuỗi PPI.
• Cơ quan Thống kê Croatia, thực hiện, gồm: (i) Cập nhật dàn mẫu điều tra các mặt hàng và doanh nghiệp sản xuất sản phẩm; (ii) Xác định thông số kỹ thuật sản phẩm mới; (iii) Cập nhật quyền số hằng năm; (iv) Nhập dữ liệu CSG sản xuất; (v) Mở trang web chuyên dụng để thu thập dữ liệu; (vi) Thu thập dữ liệu và tính PPI nối chuỗi; (vii) Phân tích các CSG sản xuất nối chuỗi.
• Cơ quan Thống kê Áo, các bước thực hiện gồm: (i) Cập nhật giỏ hàng hóa; (ii) Cập nhật quyền số; (iii) Nối chuỗi CSG sản xuất (tất cả các tháng).
• Cơ quan Thống kê Na Uy, quy trình thực hiện, gồm: (i) Tính các CSG chính từ CPA đến HS; (ii) Cập nhật quyền số (t - 3) theo CSG năm (t - 1); (iii) Tính toán quyền số cho các cấp độ trong danh mục tổng hợp.

Căn cứ điều kiện cụ thể của từng quốc gia, tần suất cập nhật quyền số, cập nhật danh mục mặt hàng điều tra và đơn vị điều tra giá sản xuất tính PPI sẽ khác nhau. Bài viết đề xuất ở Việt Nam tính PPI theo công thức Chained Lasperyes với quyền số cập nhật hằng năm với độ trễ là 2 năm (t - 2) và được cập nhật vào tháng 12 năm (t - 1), tháng 12 năm (t - 1) là tháng nối chuỗi./.
 

TS. Đinh Thị Thúy Phương

Phó Vụ trưởng Vụ Thống kê Giá - TCTK

(1) Prodcom là cuộc điều tra hàng năm, thu thập số liệu về kết quả sản xuất của các ngành kinh tế tại các quốc gia thuộc Eurostat.

Nguồn: consosukien.vn